تقویت باروری با بهره گیری از آموزه های طب سنتی ایرانی

سبک زندگی نادرست می‌تواند علاوه بر تأثیر بر سلامت فردی، میزان باروری را نیز کاهش داده و حتی باوجود تشکیل جنین سالم، شانس به‌پایان‌رساندن موفق یک دوره حاملگی را پایین آورد. کاهش سلامت فردی، می­تواند منجر به افزایش میزان ناباروری و یا حداقل طولانی­ شدن زمان انتظار برای در‌آغوش‌ کشیدن یک نوزاد سالم ‌شود.

از دیدگاه طب سنتی ایران، انسان زمانی بیشترین و بهترین ثمر را خواهد داشت که حال جسمی و روحی بهتری داشته باشد و هوا، نور، آب و غذا را با کمیت و کیفیت بهتری دریافت کند. از نگاه این طب برای یک باروری مناسب، سلامتی اندام­های تناسلی به تنهایی کافی نیست بلکه قدرت کافی و سلامتی اعضای مهم بدن مانند مغز، قلب، کبد و حتی گوارش الزامی است. برای رسیدن به این سطح از سلامتی و داشتن یک سبک زندگی سالم، حکمای طب سنتی توصیه‌های کاربردی و مفیدی را در شش بخش ارائه کرده‌اند. این شش‌گانه طلایی معروف، شامل موارد زیر است:

1. تنظیم و اصلاح هوا (توصیه‌های حفظ سلامتی در آب و هواهای مختلف، فصول‌ مختلف و مقابله با آلودگی‌ هوا)

2. خوردن و آشامیدن

3. خواب و بیداری

4. حرکت و سکون (ورزش، ماساژ و فعالیت بدنی مناسب)

5. روند جذب و دفع مواد بدنی (ماندگاری مناسب مواد مفید در بدن و دفع مواد غیرمفید از راه­های مختلف)

6. حالات روحی و سلامت روان

به همه افراد به­ویژه زوجینی که قصد باروری دارند توصیه می‌شود به­طور کامل و دقیق با این شش‌گانه ضروری آشنا شوند و با یادگیری و به­کاربستن اصول حفظ سلامتی، شانس باروری موفق و اعتدال مزاج جنین خود را افزایش ‌دهند.

در این دفترک (بروشور) گزیده‌هایی از نکات و توصیه‌های حکما درباره این شش‌گانه‌ ضروری آمده ‌است که رعایت و به­کارگیری آنها می‌تواند برای تقویت باروری و کاهش ناباروری زنان و مردان مؤثر ‌باشد.  از میان این شش‌گانه، بخش خوردن و آشامیدن با توجه به وسعت مطالب در دفترک مجزایی آورده‌شده‌است.

خواب و بیداری: برای یک باروری مناسب لازم است که خواب زمان و کیفیت طبیعی داشته، بدون کلنجار و انقطاع باشد. چنانچه بعد از بیدارشدن از خواب سرحال نیستید و یا هنوز احساس خستگی دارید،کمیت یا کیفیت خواب شما نامناسب است و نیاز بدنتان را آن­طور که باید برآورده ‌نمی‌کند. تنظیم زمان و مدت خواب و یا درصورت نیاز استفاده از گیاهان دارویی می‌تواند بسیار کمک کننده باشد. دیرخوابیدن عادت غلطی است که امروزه به­دلایل متعدد مانند استفاده مدیریت نشده از برق یا موبایل و یا عادات شغلی نامناسب، تبدیل به سبک زندگی غالب عده‌ زیادی از مردم شده است. از دیدگاه طب سنتی خوابیدن در روز و بعد از طلوع آفتاب به­تدریج موجب افزایش بیماری‌ها و مواد نامناسب در بدن می‌شود، بنابراین استفاده از ساعات ابتدایی شب برای خوابیدن، یک عادت خوب برای افزایش سلامتی و باروری بدن است. تحقیقات جدید نیز بر اثرات مثبت این شیوه زندگی تأکید دارد؛ برای مثال ملاتونین که هورمونی با خاصیت آنتی‌اکسیدانی، تنظیم‌کننده ایمنی و ضدسرطان است در صورتی که فرد در ساعات ابتدایی شب خواب باشد بیشترین میزان ترشح را دارد. امروزه ثابت شده است که ملاتونین باعث بهبود فرآیند بلوغ فولیکولی و تخمک‌گذاری می‌شود و میزان آن در مایع فولیکولی بیماران مبتلا به تخمدان پلی‌کیستیک کمتر از سایر زنان است. بنابراین برای داشتن یک باروری خوب تا حد امکان ساعات خواب خود را با زمان طلایی خواب که بین 10 شب تا 2 نیمه شب است، منطبق کنید. در صورتی که از کلنجار، انقطاع خواب یا عدم نشاط صبحگاهی رنج می‌برید می‌توانید از بوییدن یا پاشیدن کمی گلاب بر بالش و یا ‌استفاده شبانه از دمنوش گل گاوزبان و اسطوخدوس کمک بگیرید و در صورت عدم بهبود به متخصص طب ‌سنتی ایرانی مراجعه کنید.

چاقی و لاغری (نمونه‌ای از اختلال روند جذب و دفع مواد): هرچند مشاهده می‌کنیم بسیاری از افراد حتی باوجود چاقی شدید به­راحتی قدرت باروری خود را حفظ کرده‌اند اما حقیقت این است که این موضوع در مورد همه‌ انسان­ها صادق نیست و اضافه وزن می‌تواند به­عنوان یک عامل مهم کاهش و یا عدم باروری محسوب شود. اهمیت این موضوع وقتی مشخص می‌شود که بدانید در برخی از افراد، تنها چند کیلو اضافه وزن می‌تواند برای سالها ناباروری ایجاد کند. چاقی و اضافه وزن در بسیاری از زنان با اختلال تخمک‌گذاری و افزایش خطر سقط همراه است و در مردان نیز می‌تواند منجر به کاهش کمیت و کیفیت اسپرم شود. طبق مطالعات انجام شده بر درمان­های ناباروری، شانس موفقیت IVF در زنانی که به وزن متعادل نزدیک­تر هستند بیشتر است. در کتب طب‌سنتی اختلال چاقی با واژه‌ی "سمن" نام­گذاری ‌شده ‌است. در این متون سمن از علل مهم ناباروری محسوب شده و درمان آن در بیماران مبتلا به ناباروری ضروری است. 

حالات روحی و سلامت روان: حالات روحی- روانی که در کتب طب سنتی اعراض نفسانی نامیده‌ می‌شوند در میزان باروری مؤثر هستند. در مطالعات انجام شده در زوجین کاندید باروری بالینی، سطح هورمون کورتیزول که در شرایط استرس افزایش می‌یابد، با شانس موفقیت IVF دارای نسبت معکوس است و افرادی که دارای کورتیزول بیشتری هستند شانس باروری کمتری را نشان ‌می‌دهند. از دیدگاه طب سنتی حالاتی مانند غم، ترس یا اضطراب، کیفیت توزیع خون در بدن را کاهش داده و تأثیرات جسمانی منفی بر بدن می‌گذارند و برعکس آرامش، شادی و رضایت با تأثیر بر بهبود خون رسانی بدن، سلامتی و باروری را افزایش‌ می‌دهد. جالب است بدانید در طب ‌ایرانی به­عنوان یک قاعده کلی، تمام داروها و غذاهایی که مفرح (نشاط آفرین) هستند، کمک کننده باروری نیز محسوب‌ می‌شوند. توصیه می­شود در مواقعی که دچار افسردگی خفیف، اضطراب یا تنش می‌شوید با یک سوم لیوان گلاب، دوسوم لیوان عرق بیدمشک و کمی عسل و زعفران یک نوشیدنی مفرح تهیه ‌کرده و آن را روزی یک تا دو بار میل کنید. سیب، فالوده سیب، زرده تخم مرغ عسلی، عصاره‌ گوشت، پسته، زرشک و دارچین نیز مفرح هستند و بهتر است مصرف آنها را در برنامه غذایی خود بیشتر کنید. در صورت باقی‌ماندن علائم می‌توانید به متخصص طب‌سنتی یا روانپزشک مراجعه کنید.

گفتنی است، ذکر تمام اصول و توصیه‌های سبک زندگی سالم و بارور از نگاه طب سنتی، در این مجال نمی‌گنجد و نیاز به مطالعه و آموزش وسیع­تری دارد. اما بی‌شک به­کارگیری صحیح و مستمر همین نکات ارزنده، گام مؤثری در مسیر ارتقای سلامتی و باروری افراد است و مصداق بارز بهره‌گیری ارزشمند از گنجینه عظیم دانش طب سنتی ایرانی محسوب‌ می‌شود.

تهیه و تنظیم:

دکتر ملیحه تبرایی، متخصص طب سنتی، عضو هیأت علمی دانشکده طب ایرانی دانشگاه علوم پزشکی تهران